Het hijsen van lasten met een graafmachine komt regelmatig voor in de praktijk. Hoewel een graafmachine voornamelijk is ontworpen is voor graafwerkzaamheden, kan deze in sommige gevallen ook worden ingezet als hijsmiddel. Dit mag als de werkzaamheden direct zijn gerelateerd aan de graafwerkzaamheden. Bijvoorbeeld een bekistingswand hijsen, of een rioolbuis in de werkput neerlaten. Echter: een pak zonnepanelen op de steiger zetten voor de aannemer die ook bezig is op het bouwterrein mag niet zo maar!

Hijsen met een graafmachine kan veilig verlopen mits de juiste voorzorgsmaatregelen worden genomen. Het is cruciaal om de risico’s te kennen, goedgekeurd hijsmateriaal te gebruiken en te zorgen voor een stabiele werkomgeving. Door bewust om te gaan met hijswerkzaamheden en duidelijke afspraken te maken, voorkomen we ongelukken en werken we veiliger en efficiënter. In deze toolbox bespreken we de risico’s en maatregelen.

Eisen aan de graafmachine

Dit type werkzaamheden komt het meest voor. Voor categorie 1 gelden de volgende minimale eisen:

• Kraanboek aanwezig.
• Lastvluchttabel conform EN474 aanwezig.
• Lastmomentsignalering bij lasten >1 ton en max. bedrijfslastmoment >4 tonmeter verplicht (dus niet voor "mini-gravers")
• Slang-/leidingbreukkleppen aanwezig op de lastdragende cilinders.
• Machinist is geschoold of aantoonbaar geïnstrueerd.

• Extra slang-/leidingbreukkleppen op lepelsteelcilinder òf slagbegrenzer aanwezig
• Lastmomentbegrenzer i.c.m. signalering aanwezig.
• Hijstabel conform hijskraan aanwezig.
• Machinist moet TCVT-RA vakbekwaam zijn bij bedrijfslastmoment >10 tonmeter.​​​​​​​

Bij het hijsen met een graafmachine zijn de volgende risico’s van belang:

• Kantelgevaar: De machine kan kantelen door een te zware last of een verkeerde lastverdeling.
• Onvoldoende stabiliteit: Een slechte ondergrond of onjuiste opstelling van de machine kan zorgen voor instabiliteit.
• Breuk van hijsmateriaal: Onjuist of versleten hijsmateriaal kan breken, met gevaar voor de omgeving.
• Ongecontroleerde bewegingen: Een onvoldoende ervaren machinist of een ongeschikte machine kan zorgen voor schokkerige en onvoorspelbare bewegingen.
• Aanrijdgevaar: Werknemers kunnen geraakt worden door de last of de giek van de machine, of tijdens het rijdend verplaatsen van een last.
• Onvoldoende communicatie: Een gebrek aan duidelijke signalen tussen de machinist en de aanpikker kan leiden tot fouten en ongevallen.

Om veilig te hijsen met een graafmachine, moeten de volgende maatregelen worden genomen:

• Gebruik een geschikte machine: 
  • Alleen graafmachines met een hijsfunctie mogen worden gebruikt voor hijswerkzaamheden.

• Controle van de machine: 
  • Voer een inspectie uit op technische staat, stabiliteit en eventuele hijsvoorzieningen.
  • CE-markering zichtbaar aanwezig + aanvullende EG-verklaring van overeenstemming aanwezig (bij nieuwe hulpstukken of andere aanpassingen).
  • Keurmerk slang-/leidingbreukkleppen aanwezig
  • Jaarlijkse keuringen en inspecties uitgevoerd
  • Machine goed onderhouden (geen lekkages o.i.d. zichtbaar)
  • Periodiek onderhoud regelmatig uitgevoerd
  • Hijsconstructie niet ontzet.

• Gebruik goedgekeurd hijsmateriaal: 

• Zorg ervoor dat hijsbanden, kettingen en haken in goede staat verkeren en voldoen aan de gestelde eisen.Certificaten hijsmiddelen (kettingen, stroppen etc.) actueel op locatie beschikbaar.
• Hijsband: houdbaarheidsdatum controleren. Oude banden kunnen knappen tijdens het hijsen. Om die reden mogen ze ook niet meer dan 10% zijn ingesleten aan de buitenzijde en geen harde plekken vertonen veroorzaakt door zonlicht of chemicaliën.
• Kettingen mogen niet geroest zijn en de schakels mogen niet in elkaar klemmen. Aanwezigheid van labels aan hijsmiddelen is een wettelijke verplichting.
• Hijshaak: gesloten uitvoering.

• Juiste opstelling en gebruik:
  • Plaats de graafmachine op een stabiele, vlakke ondergrond.
  • Stel de machine correct (waterpas) op.
  • Beperk zoveel mogelijk de horizontale afstand tot de hijslast en kraan.
  • Alleen de hijshaak gebruiken, niet aan de tanden van de graafbak hijsen bijvoorbeeld.

• Beperk de belasting: 
  • Overschrijd nooit de maximale hijscapaciteit van de graafmachine. 
  • In de cabine van een machine die ingericht is om te hijsen zit een sticker, de hijstabel. Daarop is af te lezen welk gewicht de machine mag hijsen op welke afstand. Hoe zwaarder de machine, hoe meer gehesen mag worden. Hierbij moet rekening gehouden worden met het bedrijfslastmoment. Dit is de horizontale afstand tussen het draaipunt van de machine en de hijshaak aan het einde van de giek, vermenigvuldigd met het gewicht van het te hijsen voorwerp. 
  • Hoe verder de giek gestrekt wordt, hoe lager het toegestane gewicht wordt. Dit heeft te maken met de stabiliteit van de machine.

• Rijden met een hijslast
  • Houd de last zo kort mogelijk bij de machine (liefst tegen het dozerblad) en zo laag mogelijk.
  • Zorg ervoor dat de last niet sleept.
  • Rijd alleen over stabiele ondergrond.
  • Verrijden kraan met hijslast alleen onder begeleiding van minimaal één persoon.

• Duidelijke communicatie: 
  • Werk met een vaste aanpikker en maak gebruik van afgesproken hand- en radiosignalen.

• Veilige werkomgeving: 
  • Houd de hijszone vrij van personen en obstakels.
  • Rijd nooit over hijsmateriaal.

• Opleiding en ervaring: 
• Alleen bevoegde en ervaren machinisten mogen hijswerkzaamheden uitvoeren

Ga met elkaar in gesprek over het volgende:

1. "Een graafmachine is een prima alternatief voor een hijskraan, zolang de machinist voorzichtig werkt."
2. "Het is niet nodig om een hijsplan te maken als de last licht en goed zichtbaar is."
3. "Het controleren van hijsmiddelen voor gebruik is overbodig als deze nieuw uit de verpakking komen."